L-isem xjentifiku tiegħu – coelebs, ġejja mill-kelma Latina li tfisser ‘għażeb’.Carl Linneus li kien l-ewwel zooloġista li ddeskriva din l-ispeċi fl-1758,
kien osserva li fix-xitwa, f’pajjiżu l-Isvezja, kienu l-isponsuni nisa l-aktar li jpassu lejn l-Ewropa t’isfel u għalhekk l-irġiel li kien jibqa’, jisfaw waħedhom. B’hekk kien tahom dan l-isem. Din l-osservazzjoni taf tispjega l-fatt li hawn Malta l-passes tal-isponsuni jkunu magħmula fil-parti l-kbira minn nisa u l-irġiel jkunu biss waħdiet.
Għalkemm dan l-għasfur huwa magħruf sew magħna bħala wieħed tal-passa pjuttost komuni, dan għadu mhux daqshekk popolari biex jitnissel fil-magħluq. Dan jista’ jkun għaliex id-dieta tiegħu waqt it-trobbija tal-frieħ tkun tikkonsisti kważi kompletament minn insetti.
(Tipi ta' insetti li jintema lil l-sponsun)
Dan flimkien mal-isponsun l-ikħal (Fringilla teydea) u l-isponsun selvaġġ (Fringilla montifringilla) jifformaw it-tliet speċi li jaqgħu taħt il-ġeneru Fringilla. Dan il-ġeneru ta' għasafar m'għandhomx ħawsla u jrabbu l-frieħ tagħhom b'insetti u dud.
(Fringilla Teydea) (Fringilla montifringilla)
|
Klassifikazzjion; |
|
|
Renju: |
Animalia |
|
Fylum: |
Chordata |
|
Klassi: |
Aves (Għasafar) |
|
Ordni: |
Passeriformes |
|
Familja: |
Fringillidae |
|
Subfamilja: |
Fringillinae |
|
Generu: |
Fringilla |
|
Speci: |
F. coelebs |
Din l-ispeċi tinsab mifruxa u tbejjet mal-Ewropa kollha sal-Asja u s-Siberja u l-Majjistral tal-Afrika. Fuq ħafna mit-territorju l-iponsun huwa residenti s-sena kollha, filwaqt li dawk li jinsabu l-aktar fil-grigal tal-Eurasia jpassu lejn in-naħa t’isfel fix-xitwa. Ġie introdott fi New Zealand u fl-Afrika t’Isfel.
Id-differenza bejn is-sessi hija evidenti, filwaqt li d-differenza bejn is-subspeċi tidher l-aktar fl-irġiel filwaqt li n-nisa ftit li xejn jintgħarfu minn xulxin.Fir-ritratt ta’ fuq naraw ir-raǵel (sponsun) fejn il-kuluri aktar jispikkaw bl-ikhal qawwi u l-kannela ħamrani b'daqxejn abjad L-mara (sponsuna)nieqsa mil-kulur,aktar ibbażata fuq' l-kulur kannela fl-ahdar u ftit abjad.
Din tinqasam f’madwar 17 il-subspeċi. Uħud minn dawn is-subspeċi huma qrib ħafna ta’ xulxin u diffiċli biex wieħed jifridhom, għalhekk wieħed isib nuqqas ta’ qbil bejn ix-xjenzati fuq jekk humiex kollha subspeċi differenti jew jekk xi wħud minnhom humiex sempliċiment varjazzjoni ġeografika. Mill-banda l-oħra xi speċi li jaqgħu fil-grupp canariensis u spodiogenys huma differenti ħafna tant li hemm min isostni li għandhom jinfirdu fi speċi kompletament differenti.
Dawn is-subspeċi jinġabru fi tliet gruppi distinti;
- Coelobs fl-Ewrasja
- Spodiogenys fl-Afrika ta’ Fuq
- Canariensis fil gzejjer Kanaria u l-Azores
|
MAPPA TA’ DISTRIBUZZJONI |
|
|
Aħdar - |
jinsab is-sena kollha u jbejjet - residenti |
|
Isfar - |
ibejjet biss - ipassi |
|
Blu - |
jinsab fix-xitwa biss - ipassi |
|
Rosa - |
grupp canariensis - residenti |
|
Kannella - Aħdar żebbuġa - |
grupp spodiogenys - residenti introdott |
|
Grupp coelebs; |
||
|
F. c. coelebs(Linnaeus, 1758) Sponsun |
Eurasia, mill-Punent tal-Ewropa sal-Asja Minuri u s-Siberja. |
|
|
Din hi ir-razza nominali, jiġifieri dik li ġiet deskritta oriġinarjament. |
||
|
F. c. alexandrovi (Zarudny, 1916) |
Tramuntana tal-Iran |
|
|
* F. c. caucasica (Serebrovski, 1925) |
Balkani, Tramuntana tal-Grecja sat-Tramuntana tat-Turkija, Ċentru u l-Lvant tal-Kawkasu u l-Majjistral tal-Iran. |
|
|
* F. c. balearica (von Jordans, 1923) |
Peninsula Iberika u l-Gżejjer Baleariċi. |
|
|
F. c. gengleri(O. Kleinschmidt, 1909) |
Gżejjer Brittaniċi. |
|
|
Sponsun tal-Ingilterra. |
L-irġiel huma kemmxejn iktar skuri minn dawk tar-razza nominali. |
|
|
F. c. sarda (Rapine, 1925) |
Sardinja |
|
|
* F. c. schiebeli (Erwin Stresemann, 1925) |
Nofsinnhar tal-Grecja, Kreta u l-Punent tat-Turkija. |
|
|
F. c. solomkoi (Menzbier & Sushkin, 1913) |
Peninsula tal-Krimea u Lbiċ tal-Kawkasu. |
|
|
F. c. syriaca (J. M. Harrisson, 1945) |
Ċipru, Xlokk tat-Turkija sat-Tramuntana tal-Iran u l-Ġordan. |
|
|
F. c. transcaspia (Zarudny, 1916) |
Grigal tal-Iran u Lbiċ tat-Turkmenistan |
|
|
* F. c. tyrrhenica (Schiebel, 1910) |
Korsika |
|
|
Grupp spondiogenys; |
||
|
F. c. africana (J. Levaillant, 1850) Sponsun tal-Afrika. |
Marokk sal-Majjistral ta’ Tuneż. Grigal tal-Libja. Raġel: l-ikħal-griż ta' fuq ir-ras u l-kozz tal-għonq jinfirex għal fuq il-wiċċ u l-għonq. Dahar ħadrani u mill-gerżuma sas-sider roża. |
|
|
F. c. spodiogenys (Bonaparte, 1841) |
Lvant ta’ Tuneż u l-Majjistral tal-Libja. |
|
|
Sponsun ta' Tunez jew ta' rasu blu. |
Ir-raġel jixbaħ lill-isponsun tal-Afrika pero aktar ċar. |
|
|
Grupp canariensis; |
||
|
F. c. canariensis (Vieillot, 1817) (syn. F. c. tintillon) |
Gzejjer Kanarja Ċentrali (La Gomera, Tenerife u Gran Kanaria) Raġel: Mill-iskutella tar-ras sad-dahar kulur ikħal skur. Ingroppa ħadra. |
|
|
F. c. maderensis (Sharpe, 1888) |
Madeira |
|
|
F. c. moreletti (Pucheran, 1859) |
Azores |
|
|
F. c. ombriosa (Hartert, 1913) |
El Hierro, Gzejjer Kanarja |
|
|
F. c. palmae (Tristram, 1889) |
La Palma, Gzejjer Kanarja |
|
F. c. gengleri(O. Kleinschmidt, 1909) |
Gżejjer Brittaniċi. |
|
|
Sponsun tal-Ingilterra. |
L-irġiel huma kemmxejn iktar skuri minn dawk tar-razza nominali. |
|
|
F. c. sarda (Rapine, 1925) |
Sardinja |
|
|
* F. c. schiebeli (Erwin Stresemann, 1925) |
Nofsinnhar tal-Grecja, Kreta u l-Punent tat-Turkija. |
|
|
F. c. solomkoi (Menzbier & Sushkin, 1913) |
Peninsula tal-Krimea u Lbiċ tal-Kawkasu. |
|
|
F. c. syriaca (J. M. Harrisson, 1945) |
Ċipru, Xlokk tat-Turkija sat-Tramuntana tal-Iran u l-Ġordan. |
|
|
F. c. transcaspia (Zarudny, 1916) |
Grigal tal-Iran u Lbiċ tat-Turkmenistan |
|
|
* F. c. tyrrhenica (Schiebel, 1910) |
Korsika |
|
|
Grupp spondiogenys; |
||
|
F. c. africana (J. Levaillant, 1850) Sponsun tal-Afrika. |
Marokk sal-Majjistral ta’ Tuneż. Grigal tal-Libja. Raġel: l-ikħal-griż ta' fuq ir-ras u l-kozz tal-għonq jinfirex għal fuq il-wiċċ u l-għonq. Dahar ħadrani u mill-gerżuma sas-sider roża. |
|
|
F. c. spodiogenys (Bonaparte, 1841) |
Lvant ta’ Tuneż u l-Majjistral tal-Libja. |
|
|
Sponsun ta' Tunez jew ta' rasu blu. |
Ir-raġel jixbaħ lill-isponsun tal-Afrika pero aktar ċar. |
|
|
Grupp canariensis; |
||
|
F. c. canariensis (Vieillot, 1817) (syn. F. c. tintillon) |
Gzejjer Kanarja Ċentrali (La Gomera, Tenerife u Gran Kanaria) Raġel: Mill-iskutella tar-ras sad-dahar kulur ikħal skur. Ingroppa ħadra. |
|
|
F. c. maderensis (Sharpe, 1888) |
Madeira |
|
|
F. c. moreletti (Pucheran, 1859) |
Azores |
|
|
F. c. ombriosa (Hartert, 1913) |
El Hierro, Gzejjer Kanarja |
|
|
F. c. palmae (Tristram, 1889) |
La Palma, Gzejjer Kanarja |
* Dawn is-subspeċi m’hemmx qbil fuqhom jekk effettivament humiex razez differenti jew sempliċiment varjazzjoni.
(Fringilla coelebs africana )
(Fringilla coelebs canariensis
(Fringilla coelebs maderensis)
Bibliografija;
- Cramp,S., Simmons,K.E.L., Perrins,C.M.,(eds)1994 Handbook of the birds of Europe, the Middle East and North Africa – the birds of the Western Paleartic, Vol 1-9. Oxford: Oxford University Press
Referenzi;
- http://en.wikipedia.org
- http://ibc.lynxeds.com
